Dan studenata: Kako je „žrtva studentske solidarnosti“ postao simbol njihove borbe

Studentski štrajkovi koje su organizovali komunistički omladinci širom Jugoslavije, bili su česta pojava tridesetih godina 20. vijeka.

Transparent sa likom Žarka Marinovića viđen je i na studentskim protestima „1 od 5 miliona“ u Beogradu u junu 2019. godine

Beogradske studente tridesedih godina prošlog vijeka nisu morile brige o obimu bečke šnicle u menzi, broju šestica u indeksu, kao ni da li je internet veza dovoljno dobra za nesmetano praćenje onlajn nastave u uslovima pandemije, piše BBC.

Mnogima je tada misao bila usmjerena na ulicu i studentske štrajkove protiv onoga što su smatrali narastajućim fašizmom i represijom vlasti.

Na jednom od takvih protesta, 4. aprila 1936. godine, braneći kolegu od napada nožem stradao je Žarko Marinović, student prava i komunista.

U znak sjećanja na njegovu tragičnu smrt, donesena je odluka da se 4. april obilježava kao Dan studenata Beogradskog univerziteta, počevši od 1955.

 – Za naše studente taj dan predstavlja određeni vid proslave, ali ih uvek podseća na to za šta su se studenti borili, za šta se danas bore i u kom pravcu treba da idu, govori za BBC na srpskom Ana Grčić, generalna sekretarka Studentskog parlamenta Univerziteta u Beogradu.

Proteklih godina su u Beogradu povodom studentskog praznika organizovane različite svečane akademije, koncerti i druge manifestacije.

Zbog pandemije korona virusa drugu godinu zaredom nema takvih okupljanja, ali su studentski predstavnici nastavili da polažu vijence na Marinović grob u Aleji zaslužnih građana na Novom groblju, što najavljuju i za ovu godinu.

Šta je prethodilo 4. aprilu?

Studentski štrajkovi koje su organizovali komunistički omladinci iz revolucionarnog studentskog pokreta širom Jugoslavije, bili su česta pojava tridesetih godina 20. vijeka.

Komunistički pokret je tada imao uporište na univerzitetu i predvodio je „opozicione akcije”, u kojima je nastupao zajedno sa drugim progresivnim i antifašističkim organizacijama.

Profesor historije Aleksandar Životić navodi da su u skladu sa politikom „narodnog fronta” – stvaranja širokog saveza u borbi protiv fašizma, donijetog ljeta 1935. na sedmom kongresu Kominterne (Treće internacionale) – razvili saradnju sa „omladinom građanskih političkih partija lijeve orjentacije”.

Vlada je kao odgovor na narastajući bunt oformila Organizaciju nacionalnih studenata (ORNAS), studentsko krilo Organizacije jugoslovenskih nacionalista (ORJUNA).

– Kako akcije vlade nisu dale željene rezultate, vlada Bogoljuba Jevtića je 1935. oformila logor u Višegradu za studente komuniste. Studenti su organizovali nove demonstracije na kojima su pale prve studentske žrtve, ali je logor ukinut, objašnjava za BBC na srpskom profesor Životić sa Odjeljenja za istoriju Filozofskog fakulteta u Beogradu.

Uslijedila je odluka vlasti o formiranju studentske policije, čemu su se usprotivili studenti, kao i mnogi profesori.

To je dovelo do masovnog studentskog protesta koji je zahvatio sve univerzitete u zemlji sa zajedničkim programom i zahtjevima izloženim u 16 tačaka.

 – Udruženo djelovanje komunista i građanske ljevice je bilo antirežimskog karaktera i ticalo se zahtjeva za demokratizacijom odnosa u društvu, insistiranja na postojanom antifašističkom opredjeljenju i borbe za poboljšanje položaja studentske populacije, dodaje Životić.

Pogibija Žarka Marinovića 

Aprilski štrajk je počeo 3. aprila 1936. godine. Narednog dana su predstavnici desničarskog ORNAS-a zajedno sa policijom pokušali da zauzmu univerzitetske zgrade u kojima su studenti protestovali.

Došlo je do incidenta ispred Patološkog instituta Medincinskog fakulteta, kada je Slobodan Nedeljković, član ORNAS-a, napao studenta prava Jovana Šćepanovića.

U pomoć mu je pritrčao kolega Žarko Marinović, koji je tom prilikom zadobio dva smrtonosna uboda kamom u leđa.

 – Vijest o njegovom ubistvu brzo se raširila Jugoslavijom, iako je vlast htjela da ga „zataška”, navodi Životić.

Dodaje da je „javnost bila zgrožena”, a posebno su burno reagovali u Crnoj Gori gdje je otpočeo talas protesta na čelu sa komunistima.

 – Sam događaj je snažno djelovao na studente i uticao na homogenizaciju njihovog pokreta, pa i na radikalizaciju njihovih aktivnosti.

Vlasti su zakazale sahranu za naredni dan u 8 sati ujutru na Novom groblju. U pratnji Marinovića bilo svega nekoliko kolega, ali je veliki broj studenata krenuo na sahranu.

Policija ih je u tome „sprječavala i nije dozvoljavala prilaz groblju”, što je dovelo do „više sukoba” između žandarmerije i studenata, priča Životić.

 – Snaga studentskog nezadovoljstva je bila nezaustavljiva. Čitavog dana su u grupama noseći cveće dolazili na Marinovićev grob, dodaje.

Aprilski štrajk u kome je student prava izgubio život, uspješno je završen krajem mjeseca povlačenjem odluke o uvođenju policije na Univerzitetu i smenom Vladimira Ćorovića, takozvanog „krvavog rektora”.

Suđenje

Suđenje za Žarkovo ubistvo održano je juna 1936. godine u „atmosferi velikog pritiska javnosti i studentskog insistiranja na maksimalnoj kazni”.

Njegovog ubicu Slobodana Nedeljkovića branio je Dimitrije Ljotić, vođa profašističkog pokreta ZBOR, koji će aktivno sarađivati sa njemačkim nacistima tokom okupacije Srbije u Drugom svjetskom ratu.

Učesnici aprilskog štrajka tvrdili su da je okrivljeni bio njihov simpatizer.

Porodicu stradalog Marinovića besplatno su zastupali Jovan Đonović i dr. Radoje Vukčević – obojica „krajnje demokratski i antifašistički orjentisani”, ističe Životić.

 – Đonović je kasnije na Beogradskom procesu 1946. branio i generala Dragoljuba Mihailovića, dok je Vukčević imao istaknutu ulogu u Ravnogorskom pokretu, kao i u emigrantskom kulturnom i političkom djelovanju poslije Drugog svetskog rata.

Nedeljković je naposletku proglašen krivim i osuđen je na pet godina zatvora.

Ko je bio Žarko Marinović?

Rođen je 20. jula 1911, u mjestu Očinići kod Cetinje, gdje je završio osnovnu školu. Ljevičarskim idejama je postao sklon već u gimnaziji na Cetinju koja je tada važila za rasadnik komunista u Jugoslaviji.

 – On je pripadao novoj generaciji komunista – studenata i gimnazijalaca koji su pristupili Komunističkoj partiji Jugoslavije u godinama izražene političke represije ličnog režima kralja Aleksandra, žestokog progona komunista i velike ekonomske krize u zemlji, ističe Životić.

Učestovao je i u velikom i uspješnom štrajku učenika cetinjske gimnazije decembra 1932.

Zahvaljujući „fondu za siromašne drugove”, školovanje je nastavio u Beogradu, upisavši Pravni fakultet.

Po dolasku u prijestolnicu povezao se sa revolucionarnim studentskim pokretom u kome su, između ostalih, bili i Veljko Vlahović, Ivo Lola Ribar, Svetozar Vukmanović Tempo, Rifat Burdžović i drugi.

Ubijen je 4. aprila 1936. godine, drugog dana velikog studentskog štrajka spašavajući druga od napada nožem studenta desničara.

Kako studenti obilježavaju njihov praznik?

Dan studenata Beogradskog univerziteta se proteklih godina obilježavao svečanom akademijom u Domu kulture Studenski grad, u organizaciji Studenstkog parlamenta Univerziteta u Beogradu (SPUB) i Saveza studenata Beograda (SSB).

Svečanosti su prisustvovali studentski predstavnici, kao i resorni ministri i rektori, a program je pratila dodjela diploma i nagrada studentima.

Uveče je organizovan veliki koncert u dvorištu Studentskog grada.

 – Studenti jako vole 4. april i dok je moglo da se slavi veliki broj njih je znao da se sjati u Studenjak na koncert gde je proteklih godina bilo i po 10.000 ljudi, govori za BBC na srpskom Ilija Todorović, predsjednik Studentskog saveza Beograda i student Tehnološko-metalurškog fakulteta.

Dodaje da je na Senatu Univerziteta u Beogradu 2016. godine 4. april proglašen nenastavnim danom, a tim povodom je prethodnih godina organizovana i nedjelja studenata.

Generalna sekretarka SPUB Ana Grčić kaže da je Dan studenata pogodan i da se u parlamentu osvrnu važna studentska pitanja, kao i na to šta su protekle godine uradili i koje su inicijative pokrenuli.

 – Mislim da je to jedan bitan dio, ne samo kao obilježavanje i proslava u bilo kom vidu, već i sama borba studenata koja nam pogotovu u posljednjih godinu dana i te kako značajna, ističe Grčić, 22-godišnja studentkinja četvrte godine Fakulteta političkih nauka.

Međutim, ove godine, kao i prethodne, zbog pandemije korona virusa, neće biti nikakvih svečanosti, osim obaveznog polaganja vijenaca na Marinovićev grob.

Dan studenata biće obilježen uz dva događaja na mobilnoj aplikaciji Zoom.

 – Prvi je savjetovanje sa doktorima Studentske poliklinike o svim zdravstvenim problemima studenata, a drugi je sa resornim ministrom gdje se priča o uvođenju dualnog obrazovanja u visokom obrazovanju, najavljuje 26-godišnji Todorović.

Vakcinacija studenata – organizacija dobra, ali malo zainteresovanih

Studentski parlamenti na fakultetima u saradnji sa SPUB i Studentskom poliklinikom posljednje nedjelje organizuju imunizaciju studenata.

Vakcinacija je počela i studentskim domovima.

Iako nadležni negiraju da su mladi nezaintesovani za imunizaciju i tvrde da se studenti u velikoj mjeri prijavljuju za vakcinaciju, mnogi budući akademci zaziru od cjepiva.

Direktorka Studentske poliklinike Marija Obradović rekla je krajem marta da prema dosadašnjim anketama više od 20 odsto studenata želi da se vakciniše, a da se do sada vakcinisalo nešto više od 1.000 studenata.

Studenti neće vakcinu: Od 30.000 u Nišu 30 vakcinisanih

Prema riječima ministra prosvjete Branka Ružića, u Beogradu ima oko 100.000 studenata, od čega u studentskim domovima boravi oko 6.000.

Imunizacija studenata je počela i u Nišu, Novom Sadu i Kragujevcu, gdje prvih dana niko nije došao po vakcinu.

Prošle subote policija je rastjerala studente koji su se okupili na otvorenom, na klupicama ispred Doma kulture Studentski grad, i tako prekršili važeće epidemiološke mjere.

Policija rasturila okupljanje studenata na otvorenom u Studentskom gradu na Novom Beogradu

Na snimcima sa društvenih mreža vidi se kako neki studenti bježe, dok su iz MUP-a rekli da se većina mirno razišla.

Nekoliko dana poslije toga na društvenim mrežama su se pojavili snimci kako studenti igraju kolo u jednom beogradskom prolazu uz stihove pesme „neće Gara da primi vakcinu”.

Studenti igraju kolo i pjevaju: Neće Dara da primi vakcinu, ne vjeruje u svjetsku medicinu!

Koji problemi muče studente uoči 4. aprila?

Studenti su se od početka epidemije korona virusa u Srbiji, marta prošle godine, suočili sa novim problemima i brojnim promjenama.

Jedna od njih bila je online nastava za koju, smatra Todorović, fakulteti nisu bili dovoljno pripremljeni i nije „najbolje izvođena”.

Studenti su takođe tokom vanrednog stanja morali na neko vrijeme da se isele iz domova.

Međutim, Todorović tvrdi da je u prethodnoj školskoj godini, uprkos brojnim otežavajućim okolnostima, zabilježen najveći broj diplomiranja u posljednjih nekoliko godina.

Njegova koleginica Grčić kaže da je parlament radio sa ministarstvom i Univerzitetom na preporukama oko poboljšanja nastave „koje se mogu primijeniti na fakultete”.

 – Trenutno je pažnja usmjerena na to da se i ove godine održi dodatni rok, pogotovu za studente koji su tokom nastave ili redovnih rokova bili zaraženi i treba im nadoknaditi mogućnost da polažu ispite.

Ministarstvo prosvjete je poslije zahtjeva Studentske konferencije akademija i visokih škola Srbije krajem februara poslalo preporuku Konferenciji univerziteta Srbije da se studentima omogući dodatni rok.

Grčić naglašava da se parlamenti na fakultetima takođe zalažu da se studentima na neki način olakša plaćanje školarina jer mnogi od njih „nisu mogli da rade u protekloj godini kao inače”.

Pored novih poteškoća, Todorović ističe da su ostali i neki stari problemi poput bojazni studenata oko zaposlenja poslije fakulteta, zastarjelost tehnologije i praćenje trendova, nepotpuna implementacija Bolonjskog procesa u visokom obrazovanju.

„ŽRTVA STUDENTSKE SOLIDARNOSTI”

Uspomena na Žarka Marinovića i aprilski štrajk nastavila je da živi među studentima.

Kolege su godišnjicu obilježavale do Drugog svjetskog rata.

Životić kaže da je zalaganjem studentskih organizacija poslije rata uređen njegov grob i postavljena spomen ploča.

Početkom sedamdesetih posmrtni ostaci Žarka Marinovića prenijeti su u Aleju zaslužnih građana.

Pored Dana studenata Beogradskog univerziteta, sjećanje na ovaj datum i njega živi i u imenima dva studentska doma u Beogradu – „Žarko Marinović” u Zemunu i „4. april” na Voždovcu.

Međutim, Životić smatra da studenti danas „nemaju izgrađenu svijest” o tome zašto se 4. april obilježava kao Dan studenata.

 – Ipak, moraju imati na umu da je Žarko Marinović pao kao žrtva ljudske i studentske solidarnosti u borbi za demokratiju, suprotstavljajući se naraslim fašističkim tendencijama. A to su temeljne vrednosti na kojima počiva moderna civilizacija, zaključuje profesor.